Đề bài: Bình giảng đoạn thơ sau trong bài thơ “Bên kia sông Đuống” của Hoàng Cầm:
“Bé buồn vì điều gì
(…)
Sao buồn như mất một bàn tay vậy?”
“Quê hương mẹ hiền là gì
Cô giáo dạy yêu
Quê hương mẹ đẻ là gì
Ai đi xa càng nhớ”.
(Đỗ Trung Quân)
Lạ lùng làm sao hai tiếng mẹ đẻ! Là ngọn núi, là cánh đồng, là mái trường, là dòng sông… đó là quê hương, đang chở nặng trong lòng. Làm sao tôi có thể quên dòng sông tuổi thơ? Sông chở nước ngọt, sông chở nặng phù sa, sông cho ta nhiều tôm cá… Và dòng sông quê hương cũng chở bao kỉ niệm của hồn ta trôi về theo năm tháng, đi đến muôn phương trời xa…
“Sông! Lỡ một đời!
Ôi dòng sông! Thiên đường của những giấc mơ!”
Mỗi lần đọc bài thơ “Bên kia sông Đuống” của nhà thơ Hoàng Cầm, lòng tôi lại bồi hồi, xao xuyến. Một miền quê thân thương, một thế giới Kinh Bắc, một dòng sông êm đềm hiện ra, thấp thoáng. Nửa thế kỷ đã trôi qua nhưng bài thơ “Ai sang bên kia sông Đuống” vẫn trôi, vẫn xao xuyến trong lòng tôi…
“Bé buồn vì điều gì
Anh đưa em sang sông Đuống
…
Đứng bên này sông sao nhớ
Sao buồn như mất một bàn tay…”.
Đây là câu thơ mở đầu của bài thơ “Bên kia sông Đuống”, một trong những đoạn thơ hay nhất của thơ ca kháng chiến viết về cảm hứng đất nước. Nỗi buồn, nhớ nhung, xót xa của đứa trẻ phóng khoáng bao trùm cả bài thơ.
Mở đầu là hai từ “Honey” vang lên đầy phấn khích. Chỉ là nhắn tin an ủi, vỗ về thôi. Buồn mãi, buồn mãi, ta hãy về với dòng sông Đuống thân yêu “ngày xưa”:
“Bé buồn vì điều gì
Anh đưa em sang sông Đuống
Ngày xưa cát trắng bằng phẳng”.
Phải chăng hai chữ “em ơi” ấy được gợi hứng từ những câu hát Quan họ: “Người ơi đừng về…” như ai đó đã từng cảm nhận? Em là người con gái Kinh Bắc một thời “để thương, để nhớ, để sầu cho một ai”, một lần nữa xuất hiện với dáng vẻ kiều diễm xinh đẹp trong ngày hội sông nước mà nhà thơ hằng mong ước:
“Tôi đang mặc yếm
Em mặc lụa hồng
Tôi đi dự lễ hội non sông
Cười yêu ánh xuân xanh.”
Đoạn thơ “Ngày xưa bãi cát trắng phẳng lì” là một nét đẹp về dòng sông tuổi thơ trong nỗi nhớ. Bờ sông thoai thoải, bãi cát trắng mịn, từng in những dấu chân nhỏ gầy.
Đứa con xứ hoa huệ bồi hồi, nhớ nhung. Nhớ dòng sông cuồng nộ:
“Sông Đuống chảy xuôi”
Một đường lấp lánh
Nằm nghiêng một bên trong cuộc kháng chiến trường kỳ”.
Hai từ “trôi đi” gợi tả dòng nước sông êm đềm trôi theo thời gian cùng năm tháng, đang “trôi” trong lòng người, mang theo bao kỉ niệm đẹp “mấy trăm năm mộng êm đềm…”. Nước sông trong xanh, mặt gương sông trong suốt, phẳng lặng. Từ láy màu “lấp lánh” là nét vẽ có hồn của dòng sông Đuống thân yêu. Mặt gương sông “lấp lánh” phản chiếu ánh hồng của bình minh, bóng hoàng hôn, ánh trăng sao đêm thu tuyệt đẹp. Có sông Cầu nước chảy. Có dòng sông Thương bên lở bên bồi, dòng trong đục mang bao nỗi niềm xưa: “Ta mãi không thôi yêu em”… Và còn có “Sông Đồng trôi lững lờ – Một dòng lấp lánh” đã trở thành một mảng. hồn thơ Hoàng Cầm.
Dòng sông quê ta uốn lượn như con rồng trong câu ca dao đã để lại cho ta biết bao kỉ niệm:
“Làng ta phong cảnh hữu tình
Dân khí như rồng”.
Sông Đáy mộng mơ trong thơ Cao Bá Quát: “Sông dài người con gái đẹp…”. Sông Hương xứ Huế đẹp và thơ mộng:
“Hương Giang dòng sông êm đềm
Qua tim vẫn ngày đêm thương mình”.
(“Khúc hát quê hương” – Tố Hữu)
Đối với Hoàng Cầm, dòng sông Đuống thân yêu có hình dáng rất kỳ diệu và thơ mộng: “Nằm nghiêng trong cuộc kháng chiến trường kỳ”. Dòng sông như một bản thể chở tình đất nước, lòng người. Quê hương đang bị chia cắt, một bên là vùng tự do, một bên là Tổ quốc đang bị quân thù chiếm đóng, giày xéo nên non sông mới “nghiêng trường kỳ kháng chiến”?
Miền quê yêu dấu còn là một không gian nghệ thuật được mở rộng, trải dài dọc hai bờ sông. Bức tranh quê tắm mát tâm hồn ta trong một màu xanh bao la. Có màu “xanh mướt” của ruộng mía, bờ dâu. Có màu “sáng” của ngô, khoai. Hồn nước đã hội tụ qua màu xanh ấy. Nó gợi lên vẻ đẹp trù phú của quê hương, với những cánh đồng tươi tốt, màu mỡ, với những con người cần cù làm ăn quanh năm. Màu sắc trong thơ Hoàng Cầm được phối hợp một cách tài tình, tuy “đơn sơ nhưng lộng lẫy” đầy ấn tượng. hòa bình:
“Xanh xanh bãi mía bờ dâu,
Ngô khoai rực rỡ”.
Quê hương giàu đẹp, thanh bình bây giờ ở đâu? Dòng sông, cánh đồng, làng mạc đang bị quân Pháp đốt phá, tàn phá bằng “ngọn lửa hung tàn”… Từ nỗi nhớ thơ mộng về “những ngày xưa”, Hoàng Cầm đau đớn, nghẹn ngào “nhớ, tiếc, thôi” buồn”:
“Đứng bên này sông sao nhớ
Sao buồn như mất một bàn tay vậy?”
Người con xa quê hương ngày đêm nhìn về quê hương mà “đau ruột chín chiều”. “Đứng bên này sông” là tả ngạn sông Đuống, vùng tự do; Bên kia là hữu ngạn, là huyện Thuận Thành, quê hương thân yêu đang bị quân thù chiếm đóng, giày xéo. Hai câu thơ tu từ liên tiếp: “Sao lòng nhớ…”, “Sao lòng xót xa…” diễn tả nỗi đau tê tái, đau nhói trong lòng. Tiếng vần như tiếng nức nở đau đớn. “Tiếc” cho một dòng sông tuổi thơ với “cát trắng phẳng lì” và “dòng sông lấp lánh”,… “Tiếc” một vùng quê giàu đẹp với những màu “xanh xanh”, “sáng bừng” của mía, dâu khoai… nay đã thành một sự hoang tàn, tang tóc! Câu thơ “Sao đau như cụt một bàn tay” là một so sánh độc đáo cụ thể hóa nỗi đau xót như cái chết của một bộ phận cơ thể. Dòng sông Đuống và quê hương yêu dấu đã trở thành một mảnh tâm hồn của người con xa quê đi kháng chiến để rồi phải “nuối tiếc” và “ngậm ngùi” biết bao! Cảm xúc mãnh liệt ấy được thể hiện một cách cảm động và chân thành, đạt đến cao trào tiêu biểu cho bi kịch của người xuất gia trong chiến tranh.
Tiếng thơ là tiếng đồng thuận vang vọng trong lòng người và trường tồn theo thời gian. Đoạn thơ 10 câu trên là khúc dạo đầu cho bài ca quê hương, khúc hát tâm tình, tâm đắc của nhà thơ Hoàng Cầm. Đầu thơ là nỗi buồn, cuối thơ là nỗi nhớ nhung, man mác. Cảm xúc trữ tình ấy đã trở thành ngọn nguồn của mọi giai điệu cảm xúc của biết bao kỉ niệm, xót xa, hờn giận, tự hào, tin tưởng được gửi gắm, bao trùm xuyên suốt bài thơ “Bên kia sông Đuống”.
Cấu trúc câu thơ biến hóa, đa thanh, đa âm. Cảm xúc bị kìm nén. Hình ảnh lung linh hội tụ mang nhiều liên tưởng cảm xúc. Câu thơ dài ngắn kết hợp, thanh bằng, thanh bằng đã đối ứng, hòa quyện tạo nên giai điệu du dương, tha thiết: “Sao em buồn… sông Đuống… dòng lấp lánh… nghiêng… xanh biếc … … phạm thượng… xin lỗi… xin lỗi….” Lời thơ, lời thơ như được một người con Kinh Bắc thổi vào, như đang nghe một câu hát Quan họ sau bãi mía bên dòng sông Đuống mênh mông trong mùa xuân.
Tâm trạng xót xa, đau đáu của Hoàng Cầm thể hiện trong bài thơ cũng chính là tấm lòng của mỗi người con đất Việt đối với quê hương đất nước trong những năm dài xa quê trong thời kỳ kháng chiến. Tình yêu quê hương đất nước, nỗi đau xa xứ vẫn là một trong những tình cảm đẹp đẽ, sâu sắc nhất của con người Việt Nam xưa và nay:
“Quê hương nghĩa tình sâu nặng,
Bể dâu biến hóa biết đâu là nhà”.
Các bộ đề lớp 12 khác